Najstarsze opactwo cysterskie w Polsce Sanktuarium bł. Wincentego Kadłubka

Opactwo jędrzejowskie jest najstarszym opactwem cysterskim na ziemiach polskich. Zostało ono ufundowane w 1140 r. przez Janika Jaksę, późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego i jego brata Klemensa.

Na ich zaproszenie zakonnicy przybyli z francuskiego Morimondu do osady zwanej wówczas Brzeźnica. Klasztor jędrzejowski powstał jako dwudziesta pierwsza filia francuskiego klasztoru. By odróżnić go od macierzy, nazwany został „Morimondem mniejszym”. Fundator Janik uposażył klasztor częścią swej ojcowizny – ośmioma wsiami. Oprócz nich, kościołowi brzeźnickiemu biskupi krakowscy nadali dziesięciny z kilku wsi. Mnisi otrzymali również od fundatorów jednonawowy kościół pw. św. Wojciecha (bądź św. Andrzeja), datowany na rok 1110. Do dziś przetrwała wieża i fragment absydy tej świątyni zbudowanej w stylu romańskim. Ten pierwszy kościół konsekrowany był przez krakowskiego biskupa Maura.

opactwo historia pola

Przez osadę targową, do której przybyli mnisi, wiódł jeden ze szlaków bursztynowych, a także droga prowadząca na wschód – via Andreovia. Zakonnicy przybyli do tego miejsca by nawracać narody pogańskiej Rusi. Mnisi zbudowali klasztor i kościół klasztorny pw. Wniebowzięcia NMP oraz św. Wojciecha. Budowlane przedsięwzięcie zostało zwieńczone konsekracją rozbudowanego kościoła w 1210 r., której dokonał biskup krakowski Wincenty Kadłubek. Tenże wspaniały duchowny, osiem lat później, za zgodą papieża, porzucił biskupstwo i wstąpił do jędrzejowskiego monasteru.

Opactwo rozwijało się prężnie, dzięki czemu utworzono filie w Ludźmierzu na Podhalu (1235) i w Rudach (1252). Klasztor był bardzo ważnym ośrodkiem życia religijnego i kulturalnego. Mnisi opiekowali się miejscową ludnością na różnych płaszczyznach życia: duchowej – prowadząc okoliczne parafie, kulturalnej – tworząc małe elementarne szkółki, czy też medycznej bądź zdrowotnej – zakładając hospicjum i szpital. Zakonnicy zajmowali się także hodowlą ryb. Klasztor posiadał młyny, tartak, hutę szkła. Na terenie opactwa znajdował się także zakład budowy organów. Działalność „białych mnichów” w dużej mierze przyczyniła się do tego, że mała osada w 1271 r. otrzymała od Bolesława Wstydliwego prawa miejskie.

opactwo historia pola2

Rozkwit opactwa zakończył się w momencie wprowadzenia urzędu opata komendatoryjnego. Opat komendatariusz nie był wybierany przez mnichów, ale narzucany przez władze świeckie. Do ruiny gospodarczej klasztoru przyczynił się w dużej mierze także tzw. potop szwedzki, podczas którego opactwo zostało ograbione, oraz pożary z 1726 i z 1800 roku. W pierwszym z pożarów spłonął kościół, nadwątlone zostały ściany i zniszczeniu uległo sklepienie. Drugi pożar okazał się być gorszy w skutkach dla samego klasztoru. Spłonęły bowiem archiwum i biblioteka, w której spoczywał m.in. list św. Bernarda do cystersów jędrzejowskich, a także oryginał „Kroniki Polaków” Mistrza Wincentego. Po tych wydarzeniach opactwo nie wróciło już do swojej świetności. Na domiar złego, w 1819 r. car Aleksander I dokonał kasaty. Mnisi, co prawda, mogli zostać w murach klasztornych, ale zabroniono im przyjmować kandydatów na zakonników. Tak więc z biegiem czasu wspólnota wymarła. Ostatni z zakonników, o. Wilhelm Ulawski, zmarł w 1855 r. Później, przez krótki czas, klasztorem opiekowali się franciszkanie reformaci. Nie trwało to jednak długo, bowiem za pomoc uczestnikom Powstania Styczniowego zostali usunięci z Jędrzejowa. Wtedy to w murach klasztornych utworzono rosyjskie, męskie seminarium nauczycielskie. Pod koniec XIX wieku udało się w dawnym opactwie powołać do życia filię kościoła Trójcy Świętej. W 1913 roku, dzięki biskupowi kieleckiemu Augustynowi Łosińskiemu, utworzono samodzielna parafię, którą prowadził kler diecezjalny.

opactwo historia z lotu ptaka

Cystersi powrócili do swojego klasztoru po II wojnie światowej, dzięki staraniom biskupa Czesława Kaczmarka. Przybyli ze swojej dawnej fili - opactwa w Szczyrzycu. Początkowo utworzono przeorat zależny podległy Szczyrzycowi, następnie w 1953 r. przeorat samoistny, aż w końcu w 1989 roku podniesiono klasztor do rangi opactwa. Obecnie wspólnota liczy kilkunastu mnichów, zaś na jej czele stoi o. opat Rafał Ścibiorowski.

Adres korespondencyjny:

Archiopactwo Ojców Cystersów ul. Klasztorna 20
28-300 Jędrzejów
woj. świętokrzyskie

Zobacz nas na mapie